εκρηκτικές ύλες

Ουσίες ή μείγματα ουσιών, τα οποία σε συνθήκες μιας εξωτερικής διέγερσης μπορούν να μετατραπούν ταχύτατα –με μία εξώθερμη αντίδραση αποσύνθεσης που συνοδεύεται συνήθως από καύση– σε έναν μεγάλο όγκο αερίων και ουσιών πτητικών σε υψηλή θερμοκρασία. Οι ε.ύ. μπορεί να θεωρηθούν ως χημικά συστήματα σε ασταθή ισορροπία. Η σχεδόν στιγμιαία διέλευση, εξαιτίας μιας αρχικής ώθησης ενέργειας, στην κατάσταση της ευσταθούς ισορροπίας προκαλεί την έκρηξη. Ιστορία. Η πρώτη ουσία που είχε καύση τόσο γρήγορη ώστε να προκαλέσει έκρηξη υπήρξε η μαύρη πυρίτιδα. Θεωρείται ότι την επινόησαν οι Κινέζοι, κατά το τέλος του 1ου αι. μ.Χ., πιθανότατα για την κατασκευή πυροτεχνημάτων. Από τον 13o αι. οι Άραβες τη χρησιμοποιούσαν ως εκρηκτικό, για να εκσφενδονίζουν μύδρους. Όμως, οι Βυζαντινοί την είχαν ήδη μεταχειριστεί περίπου έξι αιώνες νωρίτερα στο λεγόμενο υγρό πυρ. Αφού ο τρόπος παρασκευής της διαδόθηκε κατά τον 14o αι. και στην Ευρώπη, η μαύρη πυρίτιδα υπήρξε έως τα μέσα του 19ου αι. η μόνη ε.ύ. για πολεμικούς και ειρηνικούς σκοπούς. Από τις αρχές του 19ου αι. με την πρόοδο της χημείας δημιουργήθηκαν σιγά-σιγά νέες ε.ύ., ιδιαίτερα νιτροενώσεις και νιτροπαράγωγα, τα οποία χρησιμοποιούνται ευρύτατα και σήμερα. Τα θεμελιώδη βήματα στην τεχνική των ε.υ. είναι η τελειοποίηση της νίτρωσης της κυτταρίνης και η ανακάλυψη της νιτρογλυκερίνης. Περίπου το 1846 οι Γερμανοί χημικοί Κρίστιαν Σένμαϊν και Ρούντολφ Μπέντγκερ πέτυχαν, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, να παρασκευάσουν βαμβακοπυρίτιδα, νιτρώνοντας την κυτταρίνη με θειικό και νιτρικό οξύ. Η παρασκευή της όμως σταμάτησε για λίγο επειδή σημειώθηκαν πολλές καταστροφικές εκρήξεις. Το 1865, ο Φρέντερικ Ογκούστους Άμπελ βρήκε τον τρόπο να παρασκευάσει με έλξη και εξέλαση ένα σταθερότατο προϊόν. Από την κατεργασία της κυτταρίνης με μείγμα θειικού και νιτρικού οξέος σε διάφορες συγκεντρώσεις, παράγονται διάφορες διαλυτές νιτροκυτταρίνες που χρησιμοποιούνται σήμερα για την παραγωγή άκαπνων πυρίτιδων και ζελατινοπυρίτιδων. Με την πρόοδο των ερευνών ο νιτροβάμβακας αντικαταστάθηκε από πικρικό οξύ και κυρίως από το τρινιτροτολουόλιο (ΤΝΤ, τροτύλη). Μετά την ανακάλυψη (1846) της νιτρογλυκερίνης, από τον Ασκάνιο Σομπρέρο, ο Άλφρεντ Νόμπελ κατόρθωσε το 1867 να βρει την πρακτική μορφή της με το όνομα δυναμίτιδα. Το 1865 ο Σουλτς παρασκεύασε από τη νιτροκυτταρίνη με κοκκώδη κυνηγετική πυρίτιδα την πρώτη άκαπνη προοδευτική εκρηκτική ύλη. Το 1875 πάλι ο Νόμπελ παρατήρησε ότι η νιτροκυτταρίνη διαλύεται στη νιτρογλυκερίνη. Με τον τρόπο αυτό έγινε δυνατή η παραγωγή διαφόρων εκρηκτικών ζελατινών και των άκαπνων πυρίτιδων με βάση τη νιτρογλυκερίνη. Βασική υπήρξε, το 1884, η ανακάλυψη του Πολ Βιέιγ, ο οποίος πέτυχε με τα κατάλληλα διαλυτικά την πλήρη ζελατινοποίηση της νιτροκυτταρίνης και τη μετατροπή της διαρρηκτικής ισχύος της σε προοδευτική, παράγοντας έτσι τις άκαπνες κολλοειδείς πυρίτιδες. Το 1890, με τη νίτρωση του τολουενίου ή της τολουόλης, πέτυχε την τροτύλη. Από την εποχή αυτή η μελέτη των ε.υ. προχώρησε με την κατασκευή των πυρίτιδων καθαρής νιτροκυτταρίνης, των διαρρηκτικών ε.υ., των εμπυρευμάτων και των διαφόρων μειγμάτων. Τις τελευταίες δεκαετίες βελτιώθηκαν σημαντικά οι πυρίτιδες στερεού διαλύτη, που λέγονται έτσι γιατί περιλαμβάνουν τον διαλύτη στην ε.ύ. αποφεύγοντας τις μεταβολές της βλητικής ευστάθειας που παρουσιάζονται όταν χρησιμοποιούνται πτητικοί διαλύτες. Ιδιότητες και χρήσεις των ε.υ. Για να είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν πρακτικά οι ε.ύ. πρέπει να εναποθηκεύονται για μακρό χρόνο χωρίς να αλλοιώνονται, να έχουν μικρή ευαισθησία στις κρούσεις και στις εκπυρσοκροτήσεις (για ασφαλέστερο χειρισμό) και πρέπει να κατασκευάζονται εύκολα και σχετικά οικονομικά. Οι ε.ύ. μπορούν να είναι αέριες, υγρές ή στερεές και να σχηματίζονται από ένα ή περισσότερα συστατικά χημικά καθορισμένα ή από μείγματα. Για λόγους πρακτικής ευκολίας στη βιομηχανία και στα πυροβόλα όπλα χρησιμοποιούνται συνήθως μόνο στερεές ε.ύ. Ο προσδιορισμός των χαρακτηριστικών τους γίνεται με θεωρητικούς υπολογισμούς, εργαστηριακά πειράματα και πρακτικές δοκιμές σχετικές με τα αποτελέσματα της έκρηξης, την ασφάλεια του χειρισμού και τη δυνατότητα αποθήκευσης. Από τα χαρακτηριστικά τους αξιοσημείωτα είναι η εκρηκτική ισχύς (που εκφράζεται με τον όγκο των αερίων που εκλύονται), η ευαισθησία στις κρούσεις, η ταχύτητα αντίδρασης, η θερμότητα, η θερμοκρασία και η πίεση της έκρηξης, η ισχύς διάρρηξης κ.ά. Σχετικά με τη χρήση των διαφόρων ε.υ. χρησιμοποιούμε συνήθως την ακόλουθη κατάταξη: Προωστικές ε.ύ. Χρησιμοποιούνται για την προώθηση βλημάτων. Παράγουν σχετικά αργή έκρηξη (κατάκαυση) με βαθμιαία έκλυση αερίων και συνεπώς βαθμιαία αύξηση της πίεσης. Εκτός από τη σταθερότητα, πρέπει να προκαλούν ελάχιστη διάβρωση στα όπλα. Υψηλές ε.ύ. Η έκρηξή τους είναι σχεδόν στιγμιαία και προκαλεί υψηλότατες πιέσεις. Διαιρούνται σε διαρρηκτικές ε.ύ. που χρησιμοποιούνται στη γόμωση των βλημάτων και άλλων μηχανημάτων με σκοπό να προκαλέσουν ρηκτικά αποτελέσματα, και σε εναυσματικές ε.ύ. (εναύσματα και κροτητές). Ενώ τα εναύσματα εφαρμόζονται για να προκαλέσουν έκρηξη στις προωστικές ε.ύ., οι κροτητές χρησιμοποιούνται για να αρχίσει η αντίδραση στις διαρρηκτικές ε.ύ. Τελευταία, οι ε.ύ. χρησιμοποιούνται για τον σχηματισμό μεταλλικών τμημάτων και για να παραχθούν περιορισμένες τραχείες επιφάνειες σε ορισμένες ζώνες. Κύριες προωστικές ε.ύ. Κύρια προωστική ε.ύ. είναι η μαύρη πυρίτιδα. Η σύνθεσή της, από τον 14o αι., αποτελείται συνήθως από 75% νιτρικής ποτάσας και κατά τα υπόλοιπα 25% από ίσα μέρη θείου και άνθρακα. Τον 19o αι. το νίτρο αντικαταστάθηκε με νιτρικό νάτριο για την αύξηση της ισχύος της. Η μαύρη πυρίτιδα είναι ε.ύ. με διαρρηκτική ισχύ. Χρησιμοποιείται, αν και όχι σε καλά καθορισμένο ποσοστό, για ανατινάξεις πετρωμάτων, για την κατασκευή των γομώσεων μετάδοσης που παρεμβάλλονται μεταξύ των μεγάλων γομώσεων από κορδίτιδα, στους πυροσωλήνες επιβράδυνσης και για την κατασκευή διαφόρων πυροτεχνημάτων όπως ρουκέτες και θρυαλλίδες. Μετά τη μαύρη πυρίτιδα, η οποία έχει εγκαταλειφθεί όχι μόνο για τη μικρή βλητική απόδοσή της και για την υψηλή υγροσκοπικότητά της αλλά και για την άφθονη παραγωγή καπνού και την ισχυρή φλόγα της βολής που διατάρασσαν τη σκόπευση και ελάττωναν την αποδοτικότητα της παραλλαγής, κατασκευάστηκαν οι άκαπνες πυρίτιδες με βάση τη νιτροκυτταρίνη και τη νιτρογλυκερίνη, όπως η βαλιστίτιδα, η κορδίτιδα και η σωλενίτιδα. Από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. οι προωστικές ε.ύ. άρχισαν να βελτιώνονται όχι μόνο ως προς τη σταθερότητα των βλητικών χαρακτηριστικών τους αλλά και ως προς τη θερμοκρασία έκρηξης, η οποία πρέπει να είναι όσο το δυνατόν χαμηλότερη, προκειμένου να αποφεύγεται η υπερβολική διάβρωση της κάνης. Οι θερμές πυρίτιδες, δηλαδή οι πυρίτιδες που δεν έχουν πολύ μειωμένη θερμοκρασία έκρηξης, μπορούν αντίθετα να χρησιμοποιηθούν για γομώσεις ελαφρών όλμων και για μηχανήματα, όπως τα αυτοπροωθούμενα βλήματα, τα οποία χρειάζονται περιορισμένες πιέσεις. Κύριες διαρρηκτικές ε.ύ. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται οι παρακάτω ε.ύ. ΕξωγενέςT4. Υπερδιαρρηκτική, είναι άριστη ε.ύ. για δευτερεύουσες γομώσεις των κροτητών και αυξάνει την απόδοση των διαρρηκτικών ε.υ. Η χρήση του άρχισε μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο για συμπιεσμένες γομώσεις βλημάτων πυροβολικού μικρού και μέσου διαμετρήματος. Νιτροναφθαλίνη. Κατασκευάζεται με την κατεργασία της ναφθαλίνης με νιτρικό και θειικό οξύ. Είναι σταθερή ε.ύ., αλλά χρειάζεται ισχυρά εναύσματα. Πεντρίτης. Είναι νιτροπαράγωγο του ερυθρίτη. Πικρικό οξύ. Είναι ένα νιτροπαράγωγο που, μετά τα πειράματα του Γάλλου Φρανσουά Τιρπέν, χρησιμοποιήθηκε για γόμωση βλημάτων αντί για τη λεγόμενη υγρή βαμβακοπυρίτιδα. Κατασκευάζεται με την επίδραση νιτρικού οξέος σε φαινόλη, η οποία έχει προηγουμένως θειαφιστεί. Παρουσιάζει υψηλότατη διαρρηκτική ισχύ και είναι λίγο ευαίσθητο και ευσταθές, αλλά διαθέτει το μεγάλο μειονέκτημα να σχηματίζει εύκολα ενώσεις (πικρικές), οι οποίες είναι πολύ ευαίσθητες στις κρούσεις. Ε.ύ. με βάση το πικρικό οξύ είναι η μελανίτιδα και η λυδίτιδα. Το πικρικό οξύ και το αμμωνιακό του άλας (το D των Αμερικανών) χρησιμοποιούνται και σήμερα για τη γόμωση των βλημάτων. Τετρίλη. Νιτροπαράγωγο της ανιλίνης, πολύ ευσταθές, αλλά ευαίσθητο στις κρούσεις. Κατά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο το χρησιμοποιούσαν ως γόμωση σε νάρκες και βόμβες. Σήμερα εφαρμόζεται κυρίως ως έναυσμα στους κροτητές. Τροτύλη. Νιτροπαράγωγο που έχει τα πλεονεκτήματα του πικρικού οξέος, χωρίς να παρουσιάζει τα μειονεκτήματά του. Εκρηκτικά διαρρηκτικά μείγματα. Κατά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο έγινε ευρεία χρήση μειγμάτων με βάση το νιτρικό αμμώνιο, εξαιτίας της ευκολίας της χρήσης που προσφέρει το ατμοσφαιρικό άζωτο. Το νιτρικό αμμώνιο χρησιμοποιείται για τη γόμωση των βλημάτων, όχι όμως μόνο του, επειδή θα χρειαζόταν ισχυρό έναυσμα, αλλά σε μείγματα όπως το αμονάλ, το αματόλ, ο αλβίτης και ο σαβουλίτης, που μπορούν να λιώσουν εύκολα. Άλλα διαρρηκτικά μείγματα είναι εκείνα που έχουν ως βάση χλωρικά ή υπερχλωρικά αλκάλια. Στα πιο εκρηκτικά μείγματα περιλαμβάνονται επίσης οι ζελατίνες και οι ζελατινοδυναμίτιδες, που δεν είναι υγροσκοπικές και αρκετά σταθερές. Ας σημειώσουμε επίσης ότι για εργασίες σε ορυχεία και για πολεμικούς σκοπούς (1914-18) χρησιμοποιήθηκαν ε.ύ. που είχαν κατασκευαστεί με αέρα ή υγροποιημένο οξυγόνο, όπου εμβαπτίζονταν καύσιμες ύλες διαφόρων ειδών (οξυλικουίτης). Εκρηκτικά αέρια και ε.ύ. ασφαλείας. Η συχνότητα των εκρήξεων στα ορυχεία άνθρακα και θείου κατά το 1880, κυρίως εξαιτίας της χρήσης μαύρης πυρίτιδας και δυναμίτιδας, επέβαλε τη μελέτη των εκρηκτικών αερίων και την ανάγκη να βρεθούν ε.ύ. ασφαλείας κατάλληλες για παρόμοιες περιπτώσεις. Στα ορυχεία, το τυπικό εκρηκτικό μείγμα (το γκριζού) αποτελείται από μεθάνιο και αέρα. Η θερμοκρασία ανάφλεξης αυτού του μείγματος είναι 650°C, η οποία με τη χρήση των συνηθισμένων ε.υ. προσεγγίζεται εύκολα. Στη θερμοκρασία αυτή το γκριζού θα εκραγεί με ιδιαίτερη σφοδρότητα, όταν το μεθάνιο καταλάβει το 9% του όγκου. Έπρεπε λοιπόν να παραχθεί ε.ύ. με θερμοκρασία έκρηξης σχετικά χαμηλή (όχι ανώτερη των 1.500°C), έτσι ώστε, καθώς τα αέρια διαστέλλονται, να ψύχονται σχεδόν έως τους 650°C χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα να αναφλέξουν το γκριζού. Τέτοιες είναι οι ε.ύ. με σύντομη φλόγα ή χωρίς καθόλου φλόγα. Το αποτέλεσμα αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση υψηλών ποσοστών νιτρικού αμμωνίου ή με την προσθήκη στις συνηθισμένες ε.ύ. ορισμένων αλάτων που περιέχουν πολύ κρυσταλλικό ύδωρ, το οποίο, κατά την αεροποίησή του, μειώνει σημαντικά τη θερμοκρασία της έκρηξης. Από τις ε.ύ. ασφαλείας σημειώνουμε τη γκριζουτίνη και τη γκριζουδυναμίτιδα. Υπάρχουν όμως και πολλές άλλες. Χημική κατάταξη και κατασκευή των ε.υ. Οι ε.ύ. κατατάσσσονται ανάλογα με τη χημική τους σύσταση. Έτσι υπάρχουν οι αλειφατικές νιτροενώσεις, οι αρωματικές νιτροενώσεις, τα μείγματα ε.υ. και οι ναυσματικές ουσίες. Από τις αλειφατικές νιτροενώσεις έχουμε τις νιτροενώσεις μεθανίου και αιθανίου, τις νιτροαμίνες κλπ. αλλά η σημαντικότερη, χωρίς αμφιβολία, είναι η νιτρογλυκερίνητρινιτρογλυκερίνη. Αυτή κατασκευάστηκε για πρώτη φορά με μια αντίδραση που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα, δηλαδή με την επίδραση μείγματος θειικού και νιτρικού οξέος σε γλυκερίνη. Η αντίδραση γίνεται σε δοχείο με μόλυβδο. Επειδή παρατηρείται έκλυση θερμότητας, γι’ αυτό είναι αναγκαία η ψύξη. Στη μέθοδο Νόμπελ-Σάντστρομ, τα δοχεία αντίδρασης (νιτρωτές) είναι κυλινδρικά, με εξωτερικά χιτώνια ψύξης. Η ανάδευση του μείγματος επιτυγχάνεται με μηχανικούς αναδευτές ή με εμφύσηση αέρα. Μία από τις πιο διαδεδομένες σήμερα μεθόδους είναι των Νάθαν-Τόμσον, που βασίζεται στη χρήση ελαίου αντί για θειικό οξύ. Οι εκρηκτικές νιτροκυτταρίνες επιτυγχάνονται με διάφορες μεθόδους (Άμπελ, Νόμπελ, Τόμσον κλπ.), με νίτρωση της κυτταρίνης με νιτροθειικά μείγματα. Οι νιτροκυτταρίνες διακρίνονται από τη διαφορετική περιεκτικότητά τους σε άζωτο και ως εκρηκτικό χρησιμοποιείται εκείνη που περιέχει άζωτο 13-13,5%. Οι αρωματικές νιτροενώσεις παρασκευάζονται συνήθως με άμεση νίτρωση των διαφόρων αρωματικών ενώσεων με νιτροθειικά μείγματα. Στην ομάδα αυτή ανήκουν το μονο-, το δι- και τρινιτροβενζόλιο καθώς και το νιτροτολουένιο. Το τρινιτροτολουόλιοτροτύλη είναι η κυριότερη ε.ύ. αυτής της σειράς. Η τροτύλη παρασκευάζεται από το τολουένιο ή τολουόλιο, αν νιτρωθούν με άνυδρα μείγματα νιτρικού και θειικού οξέος. Παρασκευάστηκε για πρώτη φορά το 1864. Οι συσκευές που χρησιμοποιούνται για τη βιομηχανική παρασκευή (νιτρωτές) είναι κατασκευασμένες από σίδηρο, εφοδιασμένες με κεντρικό αναδευτή, σωλήνες εισαγωγής και εξαγωγής των προϊόντων και συσκευές για την απορρόφηση των όξινων ατμών, που εκλύονται κατά την επεξεργασία. Στην κατηγορία αυτή ε.υ. ανήκουν και οι δυναμίτιδες, οι νιτροκενώσεις της ναφθαλίνης και των φαινολών. Μεταξύ αυτών η τρινιτροφενόληπικρικό οξύ χρησιμοποιείται σε κατάσταση τήξης για τη γόμωση βλημάτων. Άκαπνες πυρίτιδες λέγονται οι ε.ύ. που αποσυντίθενται κατά την έκρηξη, χωρίς έκλυση καπνών και δίχως να αφήσουν στερεό υπόλειμμα. Η πιο γνωστή από αυτές είναι η βαλιστίτιδα, που παρασκευάζεται ως μείγμα νιτρογλυκερίνης και κολλοειδούς βάμβακα σε ίσα μέρη (διαπότιση). Το μείγμα παίρνει μορφή ζύμης που υποβάλλεται σε εξέλαση. Άλλες άκαπνες πυρίτιδες είναι αυτές που προέρχονται από τη νιτρογλυκυτταρίνη, με κλασικότερο τύπο την πυρίτιδα Β. Η κατασκευή αυτού του τελευταίου τύπου ε.ύ. προβλέπει διάφορες φάσεις κατεργασίας: αφύγρανση της νιτροκυτταρίνης με αλκοόλη σε φυγοκεντρικές μηχανές ή σε ειδικούς κυλίνδρους· ζελατινοποίηση, με αλκοόλη και αιθέρα, της νιτροκυτταρίνης σε ζυμωτικές μηχανές με υπερκείμενους κυλίνδρους (στη νιτροκυτταρίνη προστίθενται περίπου 30% κολλοειδούς βαμβακιού· διήθηση της ζελατινώδους μάζας σε πρέσες· τράβηγμα από συρματουργικές μηχανές με μετατροπή σε σωλήνες ή μικρά ραβδία· ξήρανση· λείανση με γραφίτη και κόλλα σε ειδικά τύμπανα· αποκοπή, κοσκίνισμα και λίχνισμα· ανάμειξη με άλλες πυρίτιδες. Τα εκρηκτικά μείγματα βασίζονται σε ανόργανες νιτροενώσεις νατρίου, καλίου, αμμωνίου, μολύβδου και βαρίου. Η μαύρη πυρίτιδα παρασκευάζεται από μείγμα νιτρικού καλίου (περίπου 75%) και φυτικού άνθρακα. Χρησιμοποιείται για εναύσματα βομβών κλπ. Άλλα εκρηκτικά μείγματα βασίζονται σε χλωρικά και υπερχλωρικά άλατα αλκαλίων. Οι εναυσματικές ουσίες είναι ε.ύ. προικισμένες με μεγάλη ευαισθησία στη δράση της θερμότητας και της κρούσης. Η έκρηξή τους γίνεται με σφοδρότητα εξαιτίας της ταχύτητας με την οποία επιτελείται ο χημικός μετασχηματισμός τους. Μεταξύ αυτών σημειώνουμε τον βροντώδη υδράργυρο (CNO)₂Hg, υδροξείδια του αζώτου και οργανικά υπεροξείδια. Φάσεις επεξεργασίας και μηχανισμοί ενός πυριτιδοποιείου: Α) φυγοκέντριση και αφύγρανση· Β) ανάμειξη· Γ) διήθηση· Δ) τράβηγμα· Ε) αποξήρανση· Ζ) εξαερισμός· Η) αυτόματη κοπή· Θ) κοσκίνισμα και λίχνισμα· I) τελική ανάμειξη. 1) νιτροκυτταρίνη· 2) βουτυλική αλκοόλη· 3) αλκοόλη, αιθέρας· 4) διφενυλαμίνη (σταθερωτής)· 5) ζύμη ζελατινοποιημένη· 6) επιστροφή διαλυτών· 7) θερμός αέρας· 8) ατμός· 9) ραβδία μήκους 1-3 χιλιοστών· 10) γραφίτης· 11) κόλλα· 12) άλλες πυρίτιδες. Χρήση εκρηκτικών υλών για γεωφυσικές έρευνες (φωτ. ΑPP). Αριστερά, συσκευή που προσδιορίζει την πίεση της κατάκαυσης μετρώντας την παραμόρφωση ενός χάλκινου δοκιμίου. Στη μέση, θερμιδομετρική οβίδα με την οποία υπολογίζεται η θερμότητα που παράγεται από την έκρηξη με τη μέτρηση της θερμοκρασίας που φτάνει από το νερό στο διάκενο μεταξύ του εξωτερικού περιβλήματος και της οβίδας. Δεξιά πάνω, διάταξη για τη μέτρηση της πίεσης μιας έκρηξης. Αυτή συνάγεται από τον όγκο της κοιλότητας που προκαλεί η έκρηξη σε έναν όγκο μολύβδου. Δεξιά κάτω, διάταξη για τη μέτρηση της ταχύτητας εκπυρσοκρότησης. Αυτή υπολογίζεται από ίχνη Ρ P’, που αφήνει η συνάντηση των δύο εκρηκτικών κυμάτων σε πρότυπες συνθήκες. Παρουσίαση των ρομποτικών συστημάτων «Ηρακλής» και «Οδυσσέας 2000» με επίδειξη των δυνατοτήτων στην πράξη σε ό,τι αφορά την εξουδετέρωση χημικών και βιολογικών βομβών, με πραγματικές εκρηκτικές ύλες (φωτ. ΑΠΕ). Σχηματική απεικόνιση μιας φάσης παρασκευής της μαύρης πυρίτιδας, της μοναδικής εκρηκτικής ύλης που είχε ευρεία χρήση έως τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αι. Εκπομπή ακτινοβολίας συνεχούς φάσματος. Το διάγραμμα δείχνει την κατανομή της ενέργειας που εκπέμπεται για τα διάφορα μήκη κύματος. Εκπομπή ακτινοβολίας ασυνεχούς φάσματος. Το διάγραμμα δείχνει ότι πρακτικά όλη η ενέργεια εκπέμπεται σε μία μικρή περιοχή μήκους κύματος.